زیورآلات سنتی زنان بلوچ انواع متعددی دارد که با سبک و نوع پوشش آنان هماهنگی دارد. این هنر به عنوان یکی از نمادهای هنر دستی، شامل فرآیندهایی چون فلزکاری و تزئینات است، که در آن از موادی مانند نقره، طلا، نگین و نقوش هندسی استفاده می‌شود. نقوش موجود بر روی این زیورآلات از عناصر طبیعی و هندسی الهام گرفته شده است. این مقاله نشان می‌دهد زیورآلات سنتی زنان بلوچ بسیار متنوع است و شامل اقلامی چون:
زیورآلات برای سر و بالای چشم که بر روی روسری، مو و گوش قرار می‌گیرد.
زیورآلات گردن و سینه.
زیورآلات دست و مچ دست (شامل انگشتر و پنجه).
زیورآلات پا و مچ پا (شامل انگشتان پا).
زیورآلات سنتی زنان بلوچ علاوه بر زیبایی، کارکردهای متعددی از جمله درمانی، تعویذی و نمایش دارایی را نیز دارا هستند. همچنین در بررسی نقوش این زیورآلات، عناصر طبیعی منطقه چون گلها، گیاهان، پرندگان، خزندگان و آبزیان، به همراه تخیلات هنرمندانه، تأثیرگذار بوده‌اند.
بمپور به عنوان یکی از محوطه‌های باستانی مهم در بلوچستان شناخته می‌شود که شش دوره استقراری را در زمانی از دومین ربع هزاره تا حدود سالهای ۱۹۰۰ پیش از میلاد نشان می‌دهد. این منطقه دارای تپه‌های باستانی است که حفاری‌های در آنها باعث کشف قطعات سفال، گدازه‌های شیشه‌ای و ابزارهای سنگی، همچنین آثار معماری شده است. یکی از دلایل اهمیت بمپور، وجود منابع آبی پایدار و قرارگیری آن در امتداد مسیرهای مواصلاتی مختلف است که ارتباط این منطقه را با سایر مناطق در این دوره‌ها امکان‌پذیر کرده است
از لحاظ صنایع دستی، شیشه‌گری از جمله فعالیت‌هایی است که در بمپور پیدا شده و باقی‌مانده‌های مربوط به آن نشان‌دهنده تولید زیورآلات شیشه‌ای همچون النگو و انگشتر به شکل‌های مختلف است. استفاده از رنگ‌های شاد و زنده در زیورآلات شیشه‌ای می‌تواند نشانگر نگرش مثبت ساکنان به زندگی و هنر باشد و همچنین به نوعی از تجلی هنر و تخصص در تولید دستی این محصولات تلقی می‌شود.
زیورآلات سر و بالای چشم
کید: کید، واژه‌ای بلوچی است که در زبان فارسی به معنای مهار و جمع کردن موها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مورد زینتی در سر، به منظور نگه‌داری گوشواره‌ها استفاده می‌شود. کید، یک نوار طلایی است که در قسمت فوقانی سر قرار می‌گیرد و از دو طرف به گوشواره‌ها متصل می‌شود. این نوار، در فواصل مشخص، دارای چنگک‌هایی است که در موهای سر جای می‌گیرند و ثابت می‌شوند.
شمس (شمسه): شمس یا شمسه، گروهی از زیورآلات طلایی را مشخص می‌کند که از روی سر آویخته می‌شوند. این زیورآلات شامل قطعات مختلفی است که به صورت آویزه‌های متعدد به سر متصل می‌شوند. شمسه ممکن است از طرف یا وسط سر آویخته شود و برای تزئین از نگین‌هایی مانند فیروزه یا یاقوت استفاده می‌شود.
سربند: سربند شامل قطعات دایره‌ای از جنس نقره است که به صورت قالبی به تعداد ۷ عدد کنار یکدیگر روی پارچه‌ای تیره‌ای (مشکی یا زرشکی) دوخته می‌شوند. لبه پایینی سربند از تعدادی تاک (برگ) تشکیل شده که در میان آنها یک شمسه نقره‌ای قرار می‌گیرد. این سربند بر روی پیشانی قرار می‌گیرد و دو سر پارچه در پشت سر به یکدیگر گره می‌خورد.
گنگه: گنگه یکی دیگر از انواع زیورآلات سنتی زنان بلوچ است که برای قرار گرفتن بالای چشم استفاده می‌شود و با یک گیره به موها متصل می‌شود.
زیورآلات پا
پادیگ: پادیگ حلقه‌ای زینتی است که به دور مچ پا بسته می‌شود. این حلقه را همانند سنگه توخالی درست می‌کنند و در آن سنگریزه می‌ریزند تا هنگام راه رفتن صدایی شبیه به خلخال تولید کند، که در مناطق دیگر ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زیورآلات گردن
چملکی: چملکی زیوری است که در گذشته به صورت گسترده استفاده می‌شد، اما امروزه تقریباً از مد رفته است. اجزای این گردنبند به شکل‌های مختلف ماهی شکل بوده و در زیر هر یک از این اجزا، آویزهایی به شکل سکه یا نیم‌کره نصب می‌شود.
مورت (رتک): مورت یا رتک، مهره‌های ریز بافته شده است که زنان برای زینت گردن خود استفاده می‌کنند. این گردنبند از دانه‌های طلا همراه با مهره‌های فیروزه، یاقوت، شیشه و پلاستیک ساخته می‌شود.
گوتی بند: گوتی بند یک گردنبند با طرح خاص است که با مهره‌ها به یک رشته متصل شده و به طور کامل تا روی سینه می‌رسد. استفاده از این نوع زیورآلات امروزه به طور عمده کاهش یافته و تنها در بین عشایر و یا زنان افغان دیده می‌شود.
تایدوک (قاب قرآن): تایدوک یا قاب قرآن زیوری است که به صورت مکعب مستطیل با ابعاد حدودی ۲۷×۳۰ سانتیمتر ساخته می‌شود و با حلقه و دانه‌های طلایی تزئین می‌شود. از این زیور به عنوان یک زیورآلات استفاده می‌شود و در گذشته برای قرار دادن آیات قرآن و دعا به کار می‌رفته است.
تاسنی: تاسنی یک سنجاق سینه است که برای اتصال دو قسمت باز یقه پوشاک زنان بلوچ به کار می‌رود و در اشکال مختلف مانند لوزی، نیم دایره یا طاووسی با دم باز ساخته می‌شود.
شمشو: شمشو مجموعه‌ای از قطعات طلا در اندازه‌ها و اشکال مختلف است که بزرگترین آنها به عنوان یک روسری به گردنبند متصل می‌شود. این زیور با استفاده از ورقه‌های طلا و دانه‌های زینتی ساخته می‌شود و از نگین‌هایی نظیر فیروزه و یاقوت استفاده می‌کند.
ردوی: ردوی یک نوع گردنبند است که دارای یک زیور به شکل هلال ماه با نگین است.
سرجیگی: سرجیگی مدالی است که به گردنبند آویزان می‌شود.
کپگو: کپگو یکی از زیورآلات سنتی زنان بلوچستان است که به ناحیه گردن بسته می‌شود. این زیور از تعدادی نیم‌کره تشکیل شده که در یک ردیف پشت سر هم بر روی یک پارچه دوخته می‌شوند. کپگو دارای نقوشی است که با دانه‌های طلا بر روی آن شکل می‌گیرد و برای تزئینات از نگین‌هایی نظیر یاقوت و فیروزه استفاده می‌شود.
کرو: کرو نوعی گردنبند است که به صورت یک استوانه کوچک به دور گردن بسته می‌شود و در جلوی سینه آویزان می‌شود.
سینه ریز: سینه ریز گردنبندی است که در آن حدود ۲۵ تا ۳۵ آویز نقره‌ای به صورت قالبی بر روی آویز وسط قرار می‌گیرد و هر آویز از چند تکه تشکیل شده و با لحیم یا حلقه به یکدیگر متصل می‌شوند. این زیور برای طبقات کم درآمد جامعه تولید می‌شود.
دیدگاه خود را بنویسید