هامون جازْموریان، تالاب جازمخوریان یا جَزْموریان حوضه‌ای آبریز و دریاچه‌ای به همین نام در جنوب شرقی ایران در مرز استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان واقع شده‌است. همچنین جازموریان نام یکی از بخش‌های شهرستان رودبار جنوب در استان کرمان ایران است.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان جازموریان از شمال شرقی با شهرستان ریگان، از شمال غربی با شهرستان عنبرآباد، از غرب با شهرستان رودبار جنوب، از شرق با شهرستان دلگان استان سیستان و بلوچستان و از جنوب با شهرستان قلعه‌گنج همسایه است.
حوضه آبریز جازموریان با وسعت ۶۹ هزار و۶۰۰ کیلومتر مربع، از لحاظ تقسیم‌بندی بخشی از حوضه مسدود میانی ایران به‌شمار می‌آید. نیمه باختری این حوضه به وسعت ۳۵۶۰۰ کیلومتر مربع در استان کرمان، و نیمه خاوری آن به وسعت ۰۰۰‘۳۴ کیلومتر مربع در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. دشت‌های جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان، و دشت‌های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدوده این حوضه آبریز واقع‌اند. بعضی از این دشت‌ها مانند دشت جیرفت و رودبار از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به‌شمار می‌آیند.
«جازموریان» هم که سال‌ها به کانون تولید ریزگرد در منطقه تبدیل شده بود، در جریان سیل‌های دی‌ماه ۱۳۹۸ آب‌گیری شد. در فروردین سال ۱۳۹۹ نیز وقوع یک سیل ویرانگر خسارت های فراوانی را به مردم منطقه به ویژه دهستان زهکلوت بخش جازموریان در شهرستان رودبار جنوب استان کرمان وارد کرد.
هامون جازْموریان، دریاچه هامون جازموریان یا جازموریان یا جَزْموریان یک دریاچه و فرونشت زمین‌شناختی جوان در مرز استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان است که ارتفاع آن از سطح دریا ۳۶۶ متر می‌باشد. هم‌اکنون رودهای متعدد در موقع بارش‌های شدید گاهی تا کفه جازموریان ادامه پیدا کرده و به آن می‌ریزند که از جمله آن‌ها رود بَمپور و هلیل‌رود است.[۳] کفه جازموریان در شمال با رشته کوه جبال بارز و در جنوب با بلندی‌های بشاگرد محاصره شده است. سفره آب زیرزمینی در محدوده پهنه هامون جازموریان دارای آب شور می‌باشد؛ در نتیجه در محدوده پهنه، برداشتی از آب زیرزمینی برای شرب یا کشاورزی انجام نمی‌شود.
مساحت آبگیر دریاچه جازموریان ۱۰۸ هزار هکتار و وسعت حوضهٔ آبریز آن ۶۹٬۳۹۰ هزار کیلومتر مربع است. نیمهٔ غربی این حوضه به وسعت ۳۵٬۳۹۰ کیلومتر مربع در استان کرمان و نیمهٔ شرقی آن به وسعت ۳۴٬۰۰۰ کیلومتر مربع در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. دشت‌های حوضهٔ آبریز جازموریان شامل دشت‌های جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان و دشت‌های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان هستند. بعضی از این دشت‌ها مانند دشت جیرفت و رودبار از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به‌شمار می‌آیند.
در اصطلاح محلی پوشش گیاهی را جاز می‌نامند و انبوهی و کثرت آن را موریان می‌گویند. به همین سبب، این ناحیه به «جازموریان» معروف شده است
مشخصات حوضه
در حوضهٔ آبریز جازموریان، آب همهٔ رودخانه‌ها و مسیل‌ها به هامونِ (دریاچهٔ) جازموریان می‌ریزد. عمده آورد آب حوضه آبریز از طریق دو رودخانه دائمی هلیل‌رود و بمپور است. علاوه بر این دو، شماری آبراهه نیز وجود دارد که آب آن‌ها مستقیماً وارد هامون جازموریان می‌شوند. در این حوضه ۹۱ رودخانهٔ کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل‌رود بزرگ‌ترین آن‌هاست. حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برف‌های انباشته شده در کوه‌های استان کرمان و ریزش باران دارد. کمبود ریزش‌های جوی و بالا بودن درجهٔ حرارت و میزان تبخیر، دیگر رودهای این حوضه را به صورت رودهای کم‌آب فصلی و خشکرود و مسیل درآورده است.
هَلیل‌رود از بلندی‌های بافت و رابر سرچشمه می‌گیرد و تنها در سال‌های پربارش از سد جیرفت سرریز می‌کند و پس از آبیاری مزارع جیرُفت و رودبار به باتلاق می‌پیوندد. رود بپمور از غرب بلوچستان به سوی مشرق باتلاق جاری می‌شود.
هواشناسی حوضه آبریز جازموریان
آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیم‌های بیابانی به‌شمار می‌آید. بلندترین نقطهٔ حوضه که در دیواره‌های کوهستانی شمال و شمال غرب آن واقع است، در ناحیهٔ کوه شاه حدود ۴٬۴۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد؛ این ارتفاع در چالهٔ جازموریان در نواحی مرکزی به حدود ۳۵۰ متر کاهش می‌یابد و از آنجا مجدداً در جهت جنوب بر ارتفاع اراضی افزوده می‌شود تا آنکه به بلندی‌های بشاگرد ختم می‌شود.
میزان بارش سالانه در بلندی‌های شمال حوضهٔ جازموریان میان ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر در نوسان است، در حالی‌که در بخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود ۱۰۰ میلی‌متر در سال تجاوز نمی‌کند. هرچند حوضهٔ آبریز جازموریان از لحاظ هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضهٔ آبریز مرکزی ایران است، اما از لحاظ اقلیم‌شناسی به علت دریافت رطوبت نسبی فراوان از دریای عمان، دارای شرایطی استثنایی و مستقل از نواحی مرکزی ایران است؛ به همین علت با وجود محدودیت بارش‌های جوی و گرمای توان‌فرسا و تبخیر سالانهٔ بسیار بالا، که در بعضی نواحی بیش از ۴٬۵۰۰ میلی‌متر است، این حوضه از نظر امکان احیا و بازسازی و بهره‌برداری از منابع طبیعیِ تجدید شونده از امکانات مناسبی برخوردار است و به هیچ‌وجه با دیگر حوضه‌های مرکزی ایران قابل مقایسه نیست.
خاک و پوشش گیاهی دریاچه جازموریان
بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه‌های شنی و آهکی ساخته شده است که در نفوذ آب به منابع آبهای زیرزمینی (که شور هستند) کمک می‌کند. منطقه دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمینهای باتلاقی و لجن‌زار است؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه‌های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می‌شود[۱۰] در تحقیق کریستی در سال ۱۹۷۰ دریاچه جازموریان را دارای ۳ بخش دانسته که بخش اول آن یک دریاچه فصلی، بخش دوم یک پهنه مرطوب و بخش سوم یک پهنه باتلاقی است.[۱۱]
شوری خاک در حوضه آبریز دریاچه جازموریان از بلندی‌های اطراف که ۰/۶۵ دسی زیمنس بر متر است تا مناطق پست و خود دریاچه که ۳۵۵٫۵ دسی زیمنس بر متر است (۷ برابر شوری خاک سواحل دریای عمان) تغییر می‌کند
آب دریاچه جازموریان
آب هامون جازموریان به علت فرورفتن سریع آب در زمین و ساکن نماندن در دریاچه، زیاد شور نیست.[۱۰] اگرچه که معمولاً کفه جازموریان بعد از ساخت سدها بر روی رودخانه هلیل رود و بمپور خشک است و تنها در مواقع بارش سنگین آب به دریاچه می‌رسد.[۸] فیشر و همکاران (۱۹۶۸) آب هامون جازموریان را شور می‌داند. بنابر این تحقیق او شوری آب جازموریان تا حد فوق اشباع از نمک گزارش شده ولی در تحقیق اوبرلندر (۱۹۸۸) آب هامون قابل شُرب دانسته شده
آب سفره زیر زمینی دریاچه جازموریان
سفره آب زیرزمینی در محدوده پهنه هامون جازموریان دارای آب شور می‌باشد؛ در نتیجه در محدوده پهنه، برداشتی از آب زیرزمینی برای شرب یا کشاورزی انجام نمی‌شود
دیدگاه خود را بنویسید