یکی از ارزشمندترین مناطق باستانی کشورمان که نام آن نیز در زمره آثار جهانی به ثبت رسیده‌است، شهر سوخته است. این منطقه در فاصله پنجاه کیلومتری از شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته‌است و پیشینه تاریخی آن به بیش از ۵۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد. گفتنی است به سبب اهمیت و ارزشی که کارشناسان حوزه باستان‌شناسی برای این منطقه برخوردار هستند و همچنین تعداد آثار کهنی که در این منطقه کشف شده‌اند، به آن نام‌های دیگری نظیر شهر علم و شهر هنر نیز داده‌اند. در خصوص نام‌گذاری این شهر به شهر سوخته نیز دلایل مختلفی از سوی کارشناسان تاریخ و باستان شناسی مطرح شده است که گاه در تضاد با یکدیگر قرار دارند، اما آنطور که از اغلب نظریه‌ها بر می‌آید وجود لایه‌های خاکستر در خاک این منطقه نشان از آن دارد که این مکان در گذشته چندین بار دچار آنش‌سوزی شده‌است که دلایل آن هنوز هم نامعلوم است.
ظروف سفالی، اسکلت‌های قدیمی پیکره انسانی، ابزارهای دست ساز فلزی و مهرهای دوران ایلامی از جمله آثار مکشوفه در این منطقه بشمار می‌روند که طی کاوش‌های باستان‌شناسان ایرانی و خارجی در این منطقه بدست آمده‌اند. یکی از جالب‌ترین کشفیات این منطقه مربوط به یک قبر قدیمی با قدمت ۲۸۰۰ ساله است که پیکره یک زن جوان در آن بوده‌است و یکی از چشم‌های او مصنوعی بوده‌است. کشف این چشم مصنوعی نشانگر انجام اعمال جراحی و پیشرفته بودن سطح دانش مردمان این منطقه در زمان گذشته‌است.
شهر سوخته کجاست؟
شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان و در ۵۷ کیلومتری جنوب زابل واقع شده است. این منطقه در تپه‌های مرتفعی با ارتفاعی بین ۱۲ تا ۱۸ متر قرار دارد و بین دو رودخانه هامون و هیرمند قرار گرفته است. امروزه، شهر سوخته زابل در منتهی‌الیه شرقی ایران و در فاصله‌ای نزدیک به مرز ایران و افغانستان واقع شده و با زاهدان حدود ۱۷۰ کیلومتر فاصله دارد.
قدمت شهر سوخته
شهر سوخته زابل دولت-شهر باستانی ایران است. قدمت شهر سوخته و تاریخ شکل‌گیری آن به هزاره سوم قبل از میلاد برمی‌گردد. تاریخ شکوفایی این تمدن مقارن با عصر برنز تخمین زده می‌شود. از جمله تمدن‌های مهم هم‌دوره تمدن شهر سوخته، تمدن جیرفت در کرمان است.
این شهر در مساحتی به وسعت ۲۸۰ هکتار بنا شده بود و پنج قسمت اساسی داشت. این قسمت‌ها به بخش مسکونی، بخش مرکزی، بخش صنعتی، بنای یادمان و گورستان تقسیم می‌شدند.
گفته می‌شود که هزاره‌های قبل، برخلاف وضعیت کنونی منطقه زابل، اقلیم این شهر خشک و بیابانی و خالی از پوشش گیاهی نبوده است و درختان متنوع و متعددی در منطقه وجود داشته‌اند. به همین دلیل شهری به این وسعت در کناره رود هیرمند شکل گرفته بود.
علت سوختن شهر سوخته
برخی کارشناسان بر این باورند که شهر سوخته سیستان دو بار دچار آتش‌سوزی شده است؛ داستان شهر سوخته به این صورت است که بار اول در دوران شکوفایی و بار دوم در زمان نابودی دچار حریق شده است. اما نظرات متفاوتی درباره این موضوع وجود دارد و برخی محققان این نظریه را رد می‌کنند.
با توجه به قدمت شهر سوخته امروزه باستان‌شناسان معتقدند که تل خاکستر موجود بر روی شهر سوخته ناشی از فعالیت‌های صنعتی اطراف آن بوده و آتش‌سوزی دلیل اصلی ویرانی این شهر نبوده است. برخی دیگر از کارشناسان تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آب را عامل کاهش تدریجی دام‌ها و محصولات کشاورزی می‌دانند که در نهایت منجر به استفاده مردم از بقایای شهر برای تأمین آتش و پخت غذا و رو به پایان رفتن داستان شهر سوخته شد.
آیا شهر سوخته واقعا سوخته است؟
در حقیقت در شهر سوخته بر خلاف آنچه از نامش استنباط می‌شود، هیچ آتش سوزی بزرگی رخ نداده است. این اسم را یک افسر نظامی انگلیسی به نام کلنل بیت، به دلیل وجود خاکسترهای زیاد پیرامون شهر بر آن گذاشته است. اما این خاکسترها محصول کوره‌های تولید اشیای فلزی بوده است و به عنوان پسماند در بیرون از شهر انباشته می‌شده است. شهر سوخته در اثر کاهش آب و تغییر مسیر رود هیرمند و خشک شدن اقلیم منطقه متروکه شده و جنگ بزرگی در آن رخ نداده است.
دیدگاه خود را بنویسید