روستای گردشگری کلپورگان جایی است که زنان هنرمند بلوچ هنر خود را در آن به نمایش می‌گذراند. سفال کلپورگان، هنر شگرف بانوان بلوچی است؛ سفالی منقوش که از جوامع ابتدایی بازمانده است. زنان سفالگر کلپورگان خود موزه‌های زنده‌ای هستند كه می‌توان ساعت‌ها آن‌ها را به تماشا نشست و در آخر ظرفی را از ایشان تحویل گرفت كه گویی از اعماق خاکی با هزاران سال قدمت سربرآورده است.
روستای گردشگری کلپورگان یکی از مقاصد و جاذبه های گردشگری استان سیستان و بلوچستان است و در فاصله کمی از سراوان قرار دارد. موزه زنده سفال روستا به همت مسئولان برپا شده و فرصتی ایدئال است برای آشنایی با این هنر ارزنده
«کلپوره» نام گیاهی با مصرف دارویی ویژه منطقه بلوچستان است و کلپورگان نام روستایی در ۲۵ کیلومتری شهرستان سراوان. در این روستا نیز مانند دیگر روستاها شغل اکثریت مردم کشاورزی است و محصولات آن عبارت‌اند از خرما، مرکبات و سبزیجات. اما تنها مشخصه‌ای که کلپورگان را از بقیه مناطق متمایز می‌کند، سفالگری آن است؛ هنری که شیوه ساخت آن با قدمتی بین ۴ تا ۶ هزار سال همچنان دست‌نخورده باقی مانده است و تنها کارگاه سفالی که هنوز به‌شیوه بدوی به کارش ادامه می‌دهد، کارگاه سفال کلپورگان است.
سفال کلپورگان یادگاری بازمانده از هنر سفالگری هزاره‌های قبل از ميلاد و نشان‌دهنده تداوم حيات نوعی سفال به نام سفال قرمز است. این سفالینه‌ها شاهکار اندیشه و هنر زنان سیستان و بلوچستان هستند؛ هنری که نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه از مادران به دختران بلوچ منتقل شده است و گذشت زمان و حوادث تاریخ نه‌‌تنها از اصالت آن کم نکرده، بلکه بیش از پیش بر ارزش‌های هنری آن افزوده است. خالقان سفال کلپورگان در طول تاریخ همیشه زنان بوده‌اند. آن‌ها از چرخ برای سفالگری استفاده نمی‌کنند؛ بلکه سفال را با دست می‌سازند و برای تزیین سطح آن، از اشکال خاص هندسی با پیشینه‌ای بسیار استفاده می‌کنند. تمام تزیینات سفالینه‌ها نمادهای تجدیدی و ذهنی هستند. این نقوش حکایت از خواسته‌های روحی هنرمند دارند و گاهی نشانگر اعتقادات و باورهای نشئت گرفته از محیط هستند.
یافته‌های باستان‌شناسی نشان از آن دارد که ظروف سفالی به‌دست آمده از شهر سوخته همگی از کلپورگان تامین و با شتر به این شهر منتقل می‌شده است. این سفالینه‌های خاص و بی‌نظیر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۴۷۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
سفال روستای گردشگری کلپورگان
در طول تاریخ هنر سفالگری متعلق به زنان بوده است؛ زیرا مردان به شکار یا کشاورزی می‌پرداختند. همچنین بنا بر شواهد تاریخی زنان ابداع‌کنندگان هنر سفالگری بوده‌اند. یک سنگ بزرگ قرمز، سه سنگ کوچک، یک کاسه آب و یک تخته چوب کوچک، ابزار کار زنان هنرمند بلوچ را تشکیل می‌دهند؛ زنانی که دهه‌ها است سعی در حفظ سنت پیشینیان خود دارند تا خاک را به کیمیای تاریخ مبدل کنند. زنان با دستان هنرمند خود گل را به‌شکل کاسه، کوزه، جام، پارچ و لیوان می‌سازند. زنان سخت‌کوش و هنرمند کلپورگان با وجود تمام سختی‌ها هزاران سال است که شاهکار هنر پارینه‌سنگی را حفظ کرده‌اند.
خاک و سنگ
خاک برای سفال‌سازی از فاصله دو تا سه کیلومتری کارگاه، یعنی معدن خاک رس مشکوتان تامین می‌شود. این خاک در قدیم توسط چهارپایان یا سبدهای مخصوص (کچو) به کارگاه حمل می‌شد؛ اما امروزه با کمک بیل مکانیکی از زمین برداشته و با ماشین به کارگاه حمل می‌شود. مواد موجود در خاک باعث می‌شود، ابتدا به رنگ خاکستری متمایل به سبز روشن دیده شود. پس از خیس شدن به رنگ خاکستری مایل به سبز زیتونی درمی‌آید.
سنگ تیتوک نیز در منطقه تپه آچار در کهوران بخش زابلی یافت می‌شود و رنگ آن معمولا قهوه‌ای یا سیاه است. این سنگ نوعی سنگ منگنز و رنگ حاصل از آن قهوه‌ای است. درصد بالای اکسید آهن و اکسیدهای دیگر و همچنین مقداری ناخالصی‌های دیگر با محتوای بسیار زیاد آن باعث سیاه رنگ شدن به هنگام پخت می‌شود.
ساخت گل
هنرمندان کلپورگانی «گل هاجک» را با سنگ مخصوص مدوری می‌کوبند تا خرد و نرم شود و پس از الک، خاک را همراه با آب در حوضچه‌ای می‌ریزند و به شیوه‌‌های کاملا سنتی آن را تصفیه می‌کنند. آب گل‌آلود یک تا دو روز در حوضچه می‌ماند و پس از آن آب را تخلیه می‌کنند و گل ته‌نشین‌شده را بر می‌دارند و پس از ورز دادن، برای ساخت سفال آماده می‌کنند.
خلق سفالینه
زنان گل ورز داده‌شده را درون بشقاب مانندی از جنس سفال که کف آن تکه پارچه کتانی قرار داده‌اند، می‌گذارند و با دست، ظرف موردنظر را می‌سازند. انگشت شست پا نقش همان موتور چرخ سفال را برای هنرمندان بازی می‌کند و با چرخاندن ظرف زیرین و کشیدن دیواره ظرف، سفالینه تازه دیگری شکل می‌گیرد. شاید یکی از دلایلی که زنان همان روش سنتی خود را نسبت به چرخ سفالگری ترجیح می‌دهند خاک منطقه باشد که به‌راحتی انعطاف‌پذیر است و به‌علاوه قدرت چسبندگی زیادی دارد. تمام تولیدات سفالی پس از ساخت ده روز در معرض تابش آفتاب قرار می‌گیرد تا کاملا خشک شود.
از تخیل تا تزیین
قبل از اینکه سفالینه به کوره برود با رنگ تیتوک رنگ‌آمیزی می‌شود تا ظرف همراه با رنگ در یک زمان پخته شود. تیتوک را در آب حل می‌کنند که رنگ قهوه‌ای تیزه مایل به سیاه دارد. سپس آن را روی سنگی با گودی حدود ۱۰ سانتی‌متر قرار می‌دهند و به بدنه سنگ می‌سابند. این عمل آن‌قدر ادامه می‌یابد تا تیتوک رنگ سیاه پس دهد.
پخت در کوره
دو روز پس از تزیین که ساعت‌ها زمان می‌برد، سفالینه‌ها باید به کوره بروند. دو کوره نفتی فعال در کلپورگان کار پخت را بر عهده دارند. این کوره‌ها طبق زمان‌بندی خاصی روشن می‌شوند و زنان تا این تاریخ منتظر می‌مانند تا در نهایت بتوانند سفالینه‌های خود را در کوره‌های مشترک قرار دهند. سفالینه‌ها پیش از پخت رنگی روشن بین سبز و کرم دارند. این رنگ پس از پخت به‌دلیل درصد بالای آهن در خاک، به نارنجی تغییر می‌کند. نقوش نیز کاملا سیاه می‌شوند.
کلپورگان در فنلاند
جذابيت این هنر آن‌چنان است که چند سال پيش محققی فنلاندی برای تحقيق به این روستا سه سفر متمادی انجام داد. در دور نخست سفر خود توانست به‌منظور گسترش بيشتر این هنر در کشور فنلاند نمایشگاهی با عنوان سفال کلپورگان را دایر کند. الينا سراینه در سفر دوم خود به منطقه توانست از همه فيلم‌هایی که از روستای کلپورگان و نحوه سفالگری زنان روستا تهيه کرده بود، فيلم پنج دقيقه‌ای کامل و جامعی را برای مدیران و مسئولانی که وقت سفر به این منطقه را ندارند، مونتاژ کند تا این هنر به همه شناسانده شود. در دور سوم سفر الينا به کلپورگان، سفير کشور فنلاند نيز با او به کلپورگان سفر کرد. سفال کلپورگان و هنرمندی زنان این روستا توانست توجه وی را به‌طور چشمگيری جلب کند. این محقق فنلاندی حدود ۶۰ سال سابقه سفالگری داشت و انگيزه و هدف خود از سفر به منطقه را معرفی، حفظ و حمایت از این هنر اصيل عنوان کرد که دسترنج زحمات دستان زنان سفالگر است.
دیدگاه خود را بنویسید