ایالت مَکُران یا مکران یا زمین مکران نام جغرافیایی است که پس از اسلام بر ناحیه ای از کرمان تا رود سند گفته‌اند. حافظ ابرو در کتاب جغرافیا جلد ۳ می‌نویسد حد شرقی کرمان، زمین مکران است. بیابانی که بین کرمان و بحر است این بیابان میان کرمان و سجستان (سیستان امروزی) و خراسان واقع شده و جنوبی کرمان بحر مکران است. در بعضی منابع اروپایی سده‌های ۱۶ تا ۱۸ از ایالت مکران نام برده شده است. در دوره‌های مختلف تاریخی این منطقه خودمُختار و تحت اداره خان‌های محلی بوده که خود را رعایای دولت ایران می‌نامیدند. امپراتوری بریتانیا در سده هیجده این منطقه را جزو هند و مستعمره بریتانیا نمود. امروزه در هند و در پاکستان شهرهایی بنام مکران وجود دارد. مکران در دوره‌های مختلف تاریخی بخشی از قلمرو ایران بوده است. سفرنامه مارکو پولو نیز مکران را شرح داده است. در بعضی اسناد و نقشه‌های تاریخی اروپایی و بعضی نوشته‌های عربی دریای عرب امروزی نیز بحر مکوران بیان شده است.
کوه‌های خشک و بایر کرانه‌های مکران از دید جغرافیای طبیعی دنباله کویر است، که تا آنجا گسترش یافته. گویا در سده‌های میانه این سرزمین از آنچه اکنون دیده می‌شود، حاصلخیزتر بوده ولی هیچگاه از دید دارایی دارای اهمیت نبوده است. جغرافی‌نویسان پیشین اسامی بسیاری از شهرهای مکران را در کتاب‌های خود ثبت نموده‌اند ولی هیچ‌کدام به‌طور گسترده از آن شهرها یاد نکرده‌اند. مهم‌ترین درآمد مکران از نیشکر و یک گونه شکر موسوم به پانیذ[۶] بوده است که از آنجا به سرزمین‌های مجاور صادر می‌گردیده.
نام‌شناسی
مکُّران: مک + ران. مک، مچ، مغ، در زبان بلوچی به معنی نخل است. مکران یعنی سرزمین دارای نخل. نخلستان. این نام از جغرافیای طبیعی منطقه گرفته شده است.
در ادوار باستان در مکران از قوم بلوچ در کتب فارسی و عربی ذکر شده که اعراب آن را «بلوص» گزارش کرده‌اند به همین علت مکران را بلوچستان نام گذاشته‌اند.
مقدسی جغرافی دان قرن۴هجری قمری، مکران غربی و شرقی را سرزمینی واحدی وصف می کند که زبان سکنه آن «بلوصی»(معرب بلوچی) و مرکز آن «بَنَّجْبور» بود. بنجبور شاید معرب شهر پنجگور در مکران پاکستان کنونی باشد که به نقل از مقدسی مردم بلوصی آن به کار نخل و دامداری مشغول بودند
مکران در دوران اسلامی رایج شده ولی بیشتر پژوهشگران این نام را مرتبط با نام‌های دوران پیش از اسلام ساتراپ هخامنشی مکا(گدروزیا) و تمدن مگان می‌دانند. بی تردید ساتراپ هخامنشی مکا با سرزمین مگان یا ماکان که در متون سومری و بابلی برای اشاره به مناطق تجاری با بین النهرین ذکر شده منطق است. بنابراین مکا در کتیبه های پارسی باستان همان مگان است و مکران به دلایل همچون شواهد اسمی و شواهد شباهت مناطق باستانی عمان و امارات متحده عربی، گونه ای از مگان پیشنهاد شده است. هردوت تاریخ نگار یونانیانی ساتراپ هخامنشی مکا را گدروزیا نام می برد و اسکندر طی لشکرکشی خود، هنگام تصمیم بازگشت به غرب از دهانه دره سند مجبور شد از گدروزیا عبور کند. محققان معتقد هستند گدروزیا نامی یونانی بوده که توسط یونانی ها به ساتراپ مکا یا بلوچستان کنونی اطلاق شده است.
همان نویسندگان سده‌های سیزده تا پانزده میلادی غالباً، واژه کیج (گچ) و مکران را استعمال می‌کردند و مارکوپولو نیز این منطقه را در سفرنامه خود کیس مکوران و عرب‌ها (تیز مکران) نامیده است بنظر می‌رسد تیز تغییر یافته گیچ باشد.
هم‌اکنون بخش جنوبی بلوچستان در قسمت واقع در خاک پاکستان تحت عنوان «کیچ مکران» و قسمت واقع در خاک ایران صرفاً «مکران» شناخته می‌شود.
مکران ایران
مکران ایران (جنوب بلوچستان ایران) تقریباً بیشتر شهرستان‌های بلوچستانِ ایران، در استان سیستان و بلوچستان از جمله ایرانشهر، سراوان، سرباز، فنوج، نیکشهر، کنارک، زرآباد و چابهار را در بر می‌گیرد و از شمال با منطقه سرحد بلوچستان (شمال بلوچستان) که شامل خاش، زاهدان، میرجاوه، تفتان همسایه است.
مکران ایران به همراه سرحد بلوچستان دو منطقه بلوچستان ایران، در استان سیستان و بلوچستان را تشکیل می‌دهند.[۲۵]
مکران پاکستان
مکران پاکستان که شامل نواحی:کیچ، پنجگور، گوادر می‌شود از شمال با نواحی خاران و واشک، از شرق با نواحی لسبیله و آواران همسایه است. منطقه مکران پاکستان از قرن ۱۸ تا قبل از انحلال سال ۱۹۵۵ تحت کنترل و حاکمیت خان نشین مکران، خاندان گیچکی بلوچ بود و بعد از سلطه انگلستان بر بلوچستان مکران پاکستان به عنوان ایالت شاهزاده نشین مکران یک ایالت فرعی از هند بریتانیا شد و تا سال ۱۹۵۵ بر مکران شرقی کنترل داشت.
جاذبه‌های گردشگری
مستند مکران در سال ۱۴۰۰ توسط یاسین قاسمی ساخته شد. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «مستند مکران تصاویری از نقاط دیدنی و جاذبه‌های زیبای بلوچستان و شهر چابهار را به نمایش می‌گذارد. نقاطی که در دنیا کم‌نظیر هستند. تپه گل افشان با خاصیت درمانی، کوه‌های مینیاتوری با قدمت ۵ میلیون سال، جنگل حرا، سواحل و اسکله‌های زیبا، تلاقی صحرا و دریا در روستایی شگفت‌انگیز و اما پیرمرد روستایی که سالیان سال با هزینه شخصی خودش از تمساح‌ها مراقبت می‌کند تا نسلشان منقرض نشود.»[۲۸]
ماهیگیری بریس
مردم‌شناسی
ساکنان بومی سرزمین مکران قوم بزرگ بلوچ هستند.[۲۹] بندر باستانی هخامنشی تیس در این ناحیه قرار داشته است.
دیدگاه خود را بنویسید